Bron foto: commons wikipedia
De plaats in het dierenrijk
De eikenprocessierups (Thaumetopoea processionea)
[table id=31 /]
Eerste wetenschappelijke naamgeving door Linnaeus in 1758
Uitgebreide informatie kunt u ook vinden in de leidraad beheersing eikenprocessierups di door de NVWA is opgesteld. Download hier.
1. Algemeen
De eikenprocessievlinder is in Nederland en België bekender als de eikenprocessierups. Er wordt altijd over de rups gesproken omdat deze de oorzaak is van overlast. In deze informatiebrochure wordt daarom ook de benaming eikenprocessierups aangehouden. De eikenprocessierups behoort in Nederland en België tot de inheemse soorten. De vlinder is afkomstig uit Zuid Europa en is in België al langer algemeen voorkomend. In Nederland pas sinds begin jaren ’90. Het insect dankt haar naam aan de wijze waarop de larven (rupsen) zich voortbewegen, namelijk achter elkaar als in een processie.
2. Overlast
De overlast wordt veroorzaakt door de rupsen die in hun 3e tot en met hun 6e stadium van hun ontwikkeling zijn voorzien van borstels met brandharen. De brandharen zijn voorzien van weerhaakjes en bevatten mierezuur. Doordat de rupsen om te kunnen groeien vervellen, komen deze haren vrij. De brandharen zijn erg licht en kunnen met de wind worden meegevoerd. De brandharen kunnen bij mens en dier gezondheidsklachten veroorzaken. Nog 5 jaar nadat de brandharen tot ontwikkeling zijn gekomen kunnen deze nog voor problemen zorgen. Meer hierover leest u in de richtlijn die door RIVM in samenwerking met GGD is ontwikkeld en welke onder in deze pagina is te downloaden.
Eikenbomen kunnen vrijwel geheel worden kaalgevreten. Voor gezonde bomen is dit geen probleem, zij ontwikkelen in hetzelfde seizoen nog nieuwe bladeren aangezien de larven de knoppen niet aanvreten. Het volgende jaar zullen de bomen weer volledig in het blad staan.
3. Uiterlijke kenmerken
De eikenprocessierupsvlinder is een nachtvlinder, heeft een onopvallende grijze kleur en wordt daarom ook niet zo vaak waargenomen. De larven vallen op doordat ze achter elkaar aan (in processie) vanuit hun spinsels naar de bladeren trekken om te eten. De rupsen zijn wanneer ze uit het ei komen oranje gekleurd wat veranderd naar grauwgrijs met lichtgekleurde zijkanten naarmate ze ouder worden.
4. Voedsel
De rupsen voeden zich met de zachte delen van bladen van eikenbomen. OP het moment dat de jonge bladeren zich aan de bomen ontwikkelen komen de rupsen tevoorschijn en doen zich hieraan te goed.
5. Ontwikkeling en leefwijze
In het najaar worden de eitjes al gelegd en komen in die periode ook al tot ontwikkeling. Afhankelijk van het weer komen de rupsen in het voorjaar, medio april, uit de eitjes. Alle rupsen komen nagenoeg op hetzelfde tijdstip uit en vormen klusters van vele rupsen (nesten). Van hieruit trekken ze ‘s nachts naar de takken om zich te voeden met de bladeren. Medio mei-juni verkeren ze in het stadium dat zij brandharen gaan ontwikkelen. Nadat ze een zestal vervellingen hebben doorlopen, verpoppen de rupsen zich in het nest tot roodbruine poppen. Afhankelijk van de weersomstandigheden komen de vlinders uit de poppen te voorschijn. Begin september worden de eitjes weer door de vrouwtjes afgezet.
6. Verspreiding en habitat
In België was men al langer bekend met de eikenprocessierups maar in Nederland heeft aanwezigheid van de rups pas eind 20e eeuw geleid tot overlastsituaties. Zoals de naam al aangeeft komt deze soort alleen voor op eiken, zowel de inlandse eik als de Amerikaanse eik. In geval van voedselschaarste kunnen de rupsen zich wel eens verplaatsen naar andere soorten bomen. De afgelopen decennia heeft de vlinder zich ook over geheel Nederland verspreid, waarbij de dichtheid in het westen en noorden een stuk geringer is.
7. Sporen
Aangezien de vlinder een nachtvlinder is zal deze niet zo snel worden waargenomen. De klusters met rupsen zijn sporen die in de meeste gevallen als eerste worden gesignaleerd.
8. Preventie en bestrijding
De eikenprocessierups ken diverse natuurlijke vijanden zoals vogels en vleermuizen, roofwespen en roofvliegen. In veel gevallen ontstaat na een aantal jaren van overlast een natuurlijk evenwicht wanneer de predatoren de gelegenheid hebben gehad zich te ontwikkelen.
Preventie
Het treffen van preventieve maatregelen ter voorkoming van eikenprocessierups is erg moeilijk. Wel kan door monitoring zoals door het plaatsen van vallen in een vroegtijdig stadium de locatie en de omvang in kaart worden gebracht. of van webcams de ontwikkeling
Bestrijding
Het moment dat de larven uit de eitjes tevoorschijn komen is belangrijk om het tijdstip van de bestrijding te kunnen bepalen. Het moment van uitkomen is niet alleen afhankelijk van locatie maar ook van weersomstandigheden. In Nederland is onderzoek gedaan mede d.m.v. inzet van webcams en die te koppelen aan de weersinvloeden om hier inzicht in te krijgen. Lees meer hierover.
Uitgebreide informatie over de aanpak van eikenprocessierupsen leest u in de leidraad eikenprocessierups die u boven aan deze pagina kunt downloaden.
9. Risico volksgezondheid
Bent u toch in aanraking gekomen met brandharen, probeer deze dan zo snel mogelijk te verwijderen. Het gebruik van plakband of kleefpleisters kan erg goed helpen. Spoel lichaamsdelen die ermee in aanraking zijn geweest met lauw water.
RIVM heeft met de GGD een richtlijn ontwikkeld met informatie over gezondheidsklachten die de eikenprocessierups veroorzaakt.
De eikenprocessierups (-vlinder) kan gemakkelijk worden verward met: de bastaardsatijnvlinder, de plakker en de spinselmot.